piątek, 19 marca 2010

LITERATURA JIDYSZ

Aż do XVIII w. literatura jidysz była przede wszystkim twórczością ustną (bajki, przypowieści, piosenki). Do literackich zabytków zaliczyć należy drukowane w języku jidysz wyimki z Biblii przeznaczone dla kobiet. Najpopularniejsza z takich książek pt. Cene urene [hebr. Wyjdźcie i patrzcie] została napisana przez rabina Jaakowa ben Icchaka Aszkenazego (1550–1628) z Janowa Lubelskiego, wydana po raz pierwszy w 1622. W XVIII i XIX w. pojawiła się literatura chasydzka. W jej skład, oprócz hebrajskich rozpraw talmudycznych i komentarzy do Pisma Świętego wchodziły ogłaszane w języku jidysz nauki poszczególnych cadyków, często w formie przypowieści i aforyzmów. Do najpiękniejszych należą opowieści o życiu i naukach Baal Szem Towa: Sziwchej ha-BeSzT (hebr. Chwała Beszta, 1809); a także przypowieści Rebe Nachmana z Bracławia. Icchak Euchel i Aron Wolfsohn, współpracownicy Mosesa Mendelssohna, napisali komedie: Reb Henoch oder was tut me damit [jid. Pan Henoch albo Co z tym począć] oraz Leichcinn und frummerlei [zniemczony jid. Lekkomyślność i bigoteria], wzorowane na purimszpilach. W 1864 Sz.J. Abramowicz, znany pod literackim pseudonimem Mendele Mojcher Sforim, opublikował swoją pierwszą nowelę w języku jidysz na łamach tygodnika “Kol Mewaser” [hebr. Głos Posłańca], dodatku do hebrajskiego pisma “Ha-melic” [hebr. Mówca], wydawanego w Odessie. Popularność jego nowel zaskarbiła mu przydomek “ojca literatury jidysz”. W 2. poł. XIX w. tworzyli dwaj inni klasycy literatury jidysz: Szolem Alejchem i I.L. Perec. Pierwszy był twórcą oryginalnego stylu, czerpiącego z żydowskiego folkloru, łączącego humor ze smutkiem, liryczną zadumę z satyrą. Perec wprowadził do literatury jidysz style literatury europejskiej: nowelę realistyczną oraz dostosowany do kultury żydowskiej modernizm i symbolizm, nazwany “chasydzkim neoromantyzmem”. Do tego drugiego nurtu należał tom nowel Chasidisz (jid. Motywy chasydzkie, 1900) oraz dramaty: Di goldene kejt (jid. Złoty łańcuch, 1903), Bajnacht ojfn altn mark (jid. Nocą na starym rynku, 1906). W dwudziestoleciu między wojennym w prozie i poezji istniał nurt symbolizmu i surrealizmu, którego najwybitniejszym przedstawicielem był I. Manger. Do najwybitniejszych twórców literatury jidysz w tym okresie należą: Sz. Asz, J. Opatoszu, bracia I.J. Singer i I.B. Singer, J. Perle, M. Bursztyn i I. Rabon. . W XX w. zaczęto wydawać drukiem zbiory piosenek, z których część zaliczyć można do folkloru miejskiego, np. Folkstimlech (jid. Na ludową nutę, 1920) M. Gebirtiga. Literatura jidysz zniknęła wraz z polskimi Żydami. Po II wojnie światowej bardzo niewielu twórców pisało w tym języku, m.in. prozaik I.B. Singer w Stanach Zjednoczonych, A. Sutzkever, mieszkający w Izraelu, czy J. Zonszajn i E. Rajzman, publikujący swoje wiersze w Polsce.

Moses (Mojżesz) Mendelssohn (ur. 6 września 1729 w Dessau, zm. 4 stycznia 1786 w Berlinie), filozof żydowski i niemiecki, znany i ceniony pisarz, językoznawca, pierwszy propagator zrównania praw Żydów z ludnością nieżydowską w krajach niemieckich, przyjaciel Gottholda Ephraima Lessinga. Prekursor i przedstawiciel ruchu oświecenia żydowskiego w Europie (haskali).


 Szolem-Alejchem, jid. שלום־עליכם, właśc. Szolem Rabinowicz, ur. 2 marca 1859 (18 lutego starego stylu) w Perejasławiu, zm. 13 maja 1916 w Nowym Jorku, pisarz żydowski, drugi z klasyków literatury jidysz. Pozostawił po sobie spuściznę składającą się z czterdziestu tomów, w tym wiele utworów zostało przetłumaczonych na wszystkie niemal języki świata. Twórczość ta obejmuje powieści, zbiory opowiadań, dramaty, komedie, nowele, humoreski, felietony, książki dla dzieci. Utwór najbardziej znany to Dzieje Tewjego Mleczarza (Tewje der Milchiker), na podstawie którego powstał głośny musical Skrzypek na dachu.

  
Mendele Mojcher Sforim (jid. מענדעלע מוכר־ספֿרים, właśc. Szolem Jakow Abramowicz; ur. 2 stycznia 1836, zm. 8 grudnia 1917) - najstarszy z klasyków nowoczesnej literatury jidysz, jeden z pionierów nowożytnej literatury hebrajskiej. Początkowo pisał po hebrajsku, później w jidysz, po czym powrócił do hebrajskiego, tłumacząc na ten język te swoje dzieła, które powstały w jidysz. Jako pierwszy pisarz doszedł do ujednolicenia języka jidysz ponad dialektami. W swych utworach posługiwał się satyrą i groteską, krytykując małomiasteczkową żydowską mentalność.


Źródła:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Szolem_Alejchem 
http://pl.wikipedia.org/wiki/Moses_Mendelssohn
http://pl.wikipedia.org/wiki/Mendele_Mojcher_Sforim 
http://www.esensja.pl/magazyn/2005/01/iso/07_082.html

Wykonanie:R.S. 34

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz